|
In Zuidoost-Azië zijn bewijzen van menselijke bewoning van ver voor het begin van onze jaartelling. De Khmer waren de eersten die een gecentraliseerd koninkrijk stichtten dat op zijn hoogtepunt een grote omvang had. Waar de Khmer vandaan komen is niet bekend. Sommige onderzoekers denken dat ze – net als de Thais en de Vietnamezen – uit China naar het zuiden zijn getrokken, maar gezien hun duidelijk andere kenmerken is het niet ondenkbaar dat de Khmer oorspronkelijk afkomstig zijn van het Indiase subcontinent.
In de 9e eeuw begon de opmars van het Khmer Rijk, met als hoofdplaats Angkor. Met name onder koning Jayavarman VII (1181-1218) bereikten de Khmer grote macht en was er een bloeiend cultureel leven. Het Khmer Rijk bestreek behalve het huidige Cambodja een groot deel van Vietnam, bijna heel Thailand en delen van Laos en Myanmar.
Na de dood van Jayavarman VII kwam de klad erin. Dat had te maken met de Siamezen die de Khmer fel bevochten, maar ook door onderlinge twisten binnen het Khmer koningshuis. In 1431 veroverden de Siamezen Angkor Thom, waarna de Khmer vluchtten naar een gebied rond het huidige Phnom Penh en later naar Oudong en Lovek. De Nederlandse vertegenwoordiger van de VOC, Gerrit van Wuysthoff, bezocht Lovek in 1641. Hij maakte een tekening van het stadje dat in het Nationaal Archief in Den Haag bewaard wordt.
Cambodja was jarenlang de speelbal van de Siamezen en de Vietnamezen. In de 18e eeuw veroverde Vietnam de Mekong-delta waardoor Cambodja een directe rivierverbinding naar de zee verloor. Om al deze bedreigingen het hoofd te bieden vroeg koning Norodom om bescherming van de Fransen. Na een kortstondige periode van Japanse overheersing tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerden de Fransen hun gezag in de regio te herstellen. Zowel in Vietnam als in Cambodja ontstonden onafhankelijkheidsbewegingen. In Vietnam werd gewapende strijd geleverd, maar in Cambodja lukte het koning Sihanouk om via diplomatieke weg de onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Sihanouk was overigens door de Fransen op de troon gezet, omdat hij ‘jong, onervaren en gemakkelijk beïnvloedbaar’ zou zijn. Op 9 november 1953 werd in Parijs het onafhankelijkheidsverdrag getekend.
Twee jaar later trad Sihanouk af ten gunste van zijn vader. Sihanouk wilde namelijk via de politiek Cambodja controleren. En dat deed hij: de oppositie werd uitgeschakeld en politieke tegenstanders werden vermoord. Tegelijkertijd was deze periode, die bekend staat als ‘Sangkum Reastr Niyum’ (Socialistische Volksbeweging), een tijd van rust en redelijke voorspoed voor Cambodja. Toen zijn vader in 1960 overleed werd Sihanouk niet opnieuw koning, maar wel staatshoofd.
Sihanouk speelde een vreemde rol. Hij stond toe dat de communistische Noord-Vietnamzen over Cambodjaans grondgebied naar Zuid-Vietnam trokken om de Amerikanen te bestrijden. Maar toen hij beducht werd voor de opkomst van de communistische Rode Khmer in eigen land stemde hij ook in met Amerikaanse bombardementen op communistische kampen in het oosten van Cambodja. Tussen 1969 en 1973 is dat deel van het land zwaar gebombardeerd, waardoor de bevolking in feite in de handen van de Rode Khmer werd gedreven.
In 1970 greep de rechtse premier Lon Nol de macht, toen Sihanouk voor medische behandeling in het buitenland was. Het Amerikaanse leger trok daarop het oosten van Cambodja binnen om stellingen van de communisten aan te vallen. Het gevolg was dat de Rode Khmer verder naar het westen trok. In 1973 controleerde de Rode Khmer 60% van het Cambodjaanse grondgebied. Intussen was koning Sihanouk naar de Rode Khmer overgelopen. Hij zat in ballingschap in Peking, maar werd het symbolische boegbeeld van de beweging.
Op Nieuwjaarsdag 1975 begon de Rode Khmer een zwaar offensief om op 17 april Phnom Penh in te nemen. Onmiddellijk werd begonnen met de evacuatie van Phnom Penh, onder het mom dat een Amerikaans bombardement op handen was. De Rode Khmer maakten onderscheid tussen ‘oud volk’ (boeren) en ‘nieuw volk’ (stadsbewoners). Dat nieuwe volk moest heropgevoed worden en dat gebeurde door ze te laten werken op het platteland.
Tijdens het regime van de Rode Khmer kwamen honderdduizenden mensen om door uitputting en ondervoeding. Nog eens honderdduizenden mensen werden simpelweg vermoord, omdat ze ‘vijanden van de revolutie’ waren. Het dragen van een bril of Frans spreken waren al voldoende om verdacht te zijn, want dan was iemand ‘intellectueel’. Hoeveel mensen er precies zijn omgekomen is niet meer te zeggen, de schattingen lopen uiteen van 1,5 tot 4 miljoen.
De Rode Khmer werden aanvankelijk gesteund door de Noord-Vietnamezen, maar al snel namen de Cambodjanen afstand van hun Vietnamese ‘broeders’. Dat ging zover dat de Rode Khmer zelfs aanvallen uitvoerde op Vietnamees grondgebied. Op Eerste Kerstdag 1978 hadden de Vietnamezen daar genoeg van en trokken Cambodja binnen. Ze hadden weinig moeite met het slecht bewapende leger van de Rode Khmer en twee weken later (7 januari 1979) hadden ze Phnom Penh veroverd.
Vervolgens installeerde Vietnam een marionettenregering in Cambodja. Dat was reden voor de Verenigde Staten (en andere Westerse landen) om het nieuwe bewind in Phnom Penh te boycotten en de Rode Khmer te blijven erkennen als wettige vertegenwoordiging van Cambodja. Tot 1988 (!) ???? bezette de Rode Khmer de Cambodjaanse zetel bij de Verenigde Naties.
De Rode Khmer trok zich terug in zones langs de Thaise grens. Thailand steunde de Rode Khmer omdat dat land bang was voor Vietnamezen als nieuwe buren. Inmiddels was de jonge Hun Sen premier geworden van de Cambodjaanse regering. Hun Sen is een ex-Rode Khmersoldaat, die in 1977 deserteerde en naar Vietnam vluchtte. Hij startte onderhandelingen met de verschillende partijen in zijn land. In 1991 leidde dat tot een vredesakkoord. Daarin werd afgesproken dat er, onder toezicht van de VN, verkiezingen zouden worden gehouden. Norodom Sihanouk wordt weer koning.
Die verkiezingen worden gehouden in 1993. De royalistische FUNCINPEC-partij komt als winnaar uit de bus, de Cambodian People’s Party van Hun Sen wordt tweede. Hun Sen weigert de uitslag te accepteren en Sihanouk stelt een compromis voor: zowel FUNCINPEC-leider Rannaridh als CPP-leider Hun Sen worden premier. Deze ‘samenwerking’ houdt tot 1997 stand. Als Hun Sen Rannarridh ervan beschuldigt een staatsgreep voor te bereiden, vlucht de FUNCINPEC-leider naar het buitenland. In Phnom Penh breken gevechten uit tussen legereenheden van FUNCINPEC en CPP. Hun Sen neemt Rannarridh het premierschap af en daarmee schept hij de voorwaarden om Cambodja helemaal naar zijn hand te zetten.
Eén ding moet Hun Sen worden nagegeven: hij heeft stabiliteit gebracht in Cambodja. Zo kreeg hij de kopstukken van de Rode Khmer zover zich over te geven en hun guerillastrijd te staken. Maar er is ook een keerzijde: Hun Sen heeft alle macht in handen en controleert het hele overheidsapparaat: leger, politie, justitie enz. Alles en iedereen loopt aan de leiband van Hun Sen en politieke tegenstanders zijn hun leven niet zeker. De corruptie tiert welig en hoewel Hun Sen er geregeld in harde woorden maatregelen tegen aankondigt, gebeurt er in feite niets. De top van het bestuur en het leger verrijkt zich, terwijl de gewone Cambodjaan in armoede leeft. | 