|
De Klassieke periode was dé bloeiperiode van Hellas. Ze begon met de Perzische oorlogen en zou eindigen in de Peloponnesische oorlog.
De Perzische oorlogen
De Perzen hadden de Griekse koloniën in Ionië op de westkust van Klein-Azië veroverd. In het jaar 500 v.C. kwamen de koloniën in opstand en kregen steun van Athene en van de stad Eretria (op het eiland Euboia, nu Évia). Koning Dareios van Perzië onderdrukte de Ionische opstand en wilde daarna Athene en Eretria straffen en tevens Europees Griekenland veroveren.
In 492 v. Chr. werd het Perzische gevaar afgewend, doordat de vloot in een storm bij de berg Athos werd vernietigd, waarna ook het Perzische leger naar huis weerkeerde. In 490 v. Chr. volgde de tweede aanval, nu alleen over zee. Eretria werd uit wraak verwoest en daarna ontscheepten zich de Perzen in de vlakte van Marathon (nu Marathónas) op de oostkust van Attika, maar daar werden ze door de Athener Miltiades op de vlucht gedreven. Weer keerden ze zonder resultaat naar huis terug.
Xerxes, Dareios' zoon en opvolger, stuurde in 480 v. Chr. opnieuw een leger en een vloot naar Griekenland. Na raadpleging van het orakel van Delphi had de Atheense staatsman Themistoklès een grote vloot laten bouwen en wel met de inkomsten van de zilvermijnen van Laurion (nu Lávrio).
In de pas van Thermópylai hield de Spartaanse koning Leonidas met een klein leger de Perzen enkele dagen tegen, maar toen een verrader de Perzen de weg wees door het gebergte, stormde het vijandelijke leger verwoestend naar het zuiden. Athene werd in brand gestoken, maar de mannen hadden de vloot bemand en de vrouwen en kinderen waren overgevaren naar de eilanden Aigina en Salamis (nu Éyina en Salámina). In de baai van Salamis leed de Perzische vloot de nederlaag en in 479 v. Chr. werd het Perzische landleger bij Plataiai (nu Platées) verslagen door koning Pausanias van Sparta. Spoedig daarna waren ook de Ionische steden en eilanden van de Perzen bevrijd.
De Gouden Eeuw van Periklès
Om zich in de toekomst beter tegen Perzië te kunnen verdedigen, sloten de bevrijde stadstaten en eilanden in 477 v. Chr. een verbond met Athene: de Delisch-Attische Zeebond. Elk lid moest geld of schepen leveren; het geld werd eerst bewaard op het eiland Delos en later in Athene. Pas in 448 v. Chr. werd er vrede met Perzië gesloten. Maar daarna brak er een oorlog uit tussen Athene en Sparta, die in 445 v. Chr. eindigde met de wederzijdse erkenning van de Peloponnesische Bond onder leiding van Sparta en de Delisch-Attische Zeebond onder leiding van Athene. De tijd van Periklès (461 - 429 v. Chr.) is de "Gouden Eeuw" van Athene; na de Perzische oorlogen beleefde het geestesleven er zijn hoogste ontplooiing. Periklès maakte van Athene de schoonste, sterkste, rijkste en machtigste stadstaat van Griekenland: de schoonste, door de stad te verfraaien met de prachtigste bouwwerken; de sterkste, door vloot, haven en vestingwerken (de "Lange Muren") uit te breiden; de rijkste, door de bloeiende handel en nijverheid en de bijdragen van de bondsleden; de machtigste, door de grote vloot van de Zeebond.
De Griekse beschaving
In korte tijd heeft het kleine Athene onder Pericles een prestatie geleverd die haar weerga in de historie niet vindt. Het bewustworden van de persoonlijkheid uitte zich op velerlei terrein, vooral in de lyriek, wijsbegeerte, bouw- en beeldhouwkunst. In dit bundeltje moeten wij het bij een beperkt aantal belangrijke namen laten, waarbij we ook de nabloei opnemen. Hippocrates (460 - 377 v. Chr.) van het eiland Kos was de grondlegger van de medische wetenschap. Grote lyrische dichters waren Sappho, de dichteres van het eiland Lesbos, omstreeks 600 v. Chr., en Pindarus (518 - 446 v. Chr.) uit Thebe.
De drie beroemde tragediedichters waren: Aeschylus (525 - 456 v. Chr.), Sophocles (495 - 406 v. Chr.) en Euripides (480 - 406 v. Chr.). De grootste blijspeldichter was Aristophanes (446 - 385 v. Chr.).
Herodotus (484 - 425 v. Chr.) uit Halikarnassos was de geschiedschrijver van de Perzische oorlogen; Thucydides (455 - 396 v. Chr.) uit Athene beschreef het eerste deel van de Peloponnesische oorlog; Xenophon (431 - 355 v. Chr.) uit Athene zette in zijn Hellèniká het werk van Thoukydidès voort en beschreef in de Anábasis de tocht van 10.000 Griekse huurlingen door Klein-Azië.
Demosthenes (385 - 322 v. Chr.) was de grote Attische redenaar die in felle redevoeringen, Philippica, opriep tot verzet tegen de groeiende macht van koning Philippus II van Macedonië. Ictinus, Callicrates en Mnesicles waren architecten die de Atheense akropolis van de prachtigste bouwwerken voorzagen. Bekende beeldhouwers in het midden van de 5e eeuw v. Chr. waren: Myron, Polycletus, Phidias en Paeonius; in de 4e eeuw v. Chr.: Scopas, Praxiteles en Lysippus.
Grote natuurfilosofen van de 6e eeuw v. Chr. waren o.a. Heraclitus van Ephese, Thales en Pythagoras, de stichter van een godsdienstig-wijsgerige school; in de 5e eeuw v. Chr.: Democritus met zijn atomenleer, en Empedocles met zijn leer van de vier elementen: vuur, lucht, water en aarde.
De allergrootste wijsgeren van Athene waren: Socrates (469-399 v.C.), de vader van de ethiek, Plato (430-347 v.C.), de grondlegger van de westers wijsbegeerte, en zijn leerling Aristoteles (384-322 v.C.), de vader van de logica. Van hen heeft Europa het denken geleerd.
De Peloponnesische oorlog, 431-404 v.C.
Dit was een oorlog tussen de aristocratische landmacht Sparta en de democratische zeemogendheid Athene. Vanaf 431 v.C. hield het Spartaanse leger tien jaar lang verwoestende tochten door Attika, terwijl de Atheense vloot de kusten van de Peloponnesos plunderde. Een groot verlies voor Athene was de dood van Periklès die in 429 v.C. stierf aan de pest; deze was uitgebroken onder de opeengehoopte bevolking die tegen Sparta bescherming zocht binnen de Lange Muren tussen Athene en Piraeus. De tocht naar Sicilië (415-413 v.C.), met als doel het westelijke bekken van de Middellandse Zee te beheersen, bracht opnieuw een grote ramp over Athene. De wispelturige staatsman Alcibiades wilde op Sicilië enkele Griekse steden helpen tegen Syracuse, hopend daardoor zelf grote roem te verwerven. Maar de tocht mislukte, Alcibiades liep over naar Sparta -werd later wéér Atheens vlootvoogd en wéér afgezet- en de Atheense vloot werd vernietigd.
Er volgden moeilijke jaren voor Athene (mislukte staatsgreep in 411 v.C.); tenslotte werd in 405 v.C. hun nieuwe vloot door de Spartaan Lysandros bij de Hellespont verslagen. Athene moest zich overgeven, de Zeebond werd ontbonden, de vestingwerken en de Lange Muren moesten afgebroken worden. Athene was gekortwiekt; Sparta had de leiding genomen.
Het einde van de Griekse vrijheid
Een dertigtal jaren berustte de hegemonie bij Sparta, maar toen mondde de ontvredenheid daarover uit in verzet. In 371 v.C. versloeg de Thebaanse veldheer Epaminondas de Spartanen bij Leuktra (nu Léfktra) en bracht daarmee de hegemonie aan Thebe (nu Thíva). Maar slechts voor korte duur, want in 362 v.C. stierf Epaminondas in de slag van Mantineia (nu Mandínia), waar hij opnieuw een overwinning op Sparta behaalde.
De onderlinge oorlogen hadden de Grieken uitgeput. De grote tijd van de dramatische dichtkunst was voorbij, de eeuw van het proza aangebroken. Toen het ten noorden van Griekenland gelegen Macedonië -door de spotlustige Grieken niet voor volwaardig aangezien- zich tot een belangrijke militaire macht ontwikkelde, betekende dat al spoedig de ondergang van de onafhankelijke, elkaar steeds bestrijdende, Griekse stadstaatjes. Van de verzwakking en verdeeldheid maakte Koning Philippus II van Macedonië (359-336 v.C.) gebruik door met zijn uitmuntende leger steeds verder in Griekenland door te dringen. Demosthenes riep de Grieken op hun vrijheid te verdedigen. Enkele Griekse steden verenigden zich, maar in 338 v.C. leden ze tegen Macedonië de nederlaag bij Chaeronea (nu Herónia). Dat was het einde van de Griekse vrijheid; de macht verschoof naar het tot dan toe onbelangrijke Macedonië.
Philippus verbood de Grieken alle onderlinge oorlogen en verbonden, werd zelf de leider van de Griekse staatjes en liet zich kiezen tot opperbevelhebber tegen de Perzen. Maar voor hij de grote veldtocht kon beginnen, werd hij vermoord. Nog onlangs, in 1977, werd de rijke grafkamer van Philippus II gevonden bij Vérgina. | 